“ ATMOSFER”

PETER ZUMTHOR

 Peter Zumthor; ‘Mimari nitelik’ ten bahsedilirken kastedilenin ne olduğu ve bizim için ne anlam ifade ettiği sorusu üzerine sık sık konuşulduğundan bahseder. Bu sorunun cevabının ne olabileceği kendi zihnini de epeyce meşgul ettiğini belirtir. ‘Atmosfer’ metninde zihnini meşgul eden bu sorunun cevabını vermeye çalışır. ‘Nitelikli mimarlığın’ kendisi için ne ifade ettiğini dile getirir. Zumthor’a göre; bir yapı kişide bir etki oluşturuyorsa, içinde bir yerde bir şeylere dokunuyorsa “nitelikli mimari” olarak adlandırılabilir. ( “mange to move me” ) Bu harekete geçiren şey tek kelime ile ‘atmosfer’ olduğunu söyler. Atmosfer; hepimizin tanıdığı, bir şekilde bildiği bir şey, ilk izlenim… İlk defa karşılaştığımız bir kişiye güvenmeme gibi. Binanın güzel olduğunu söylemek için de böyle bir sezi gereklidir.

"Duygusal algılarımızla mekânı -atmosfer- kavrarız, çok çabuk gerçekleşir bu kavrama, hayatta kalmamızı sağlayan dürtü gibi. İçimizden bir şey bize söyler duraksamadan - bir şeyden hoşlanıp hoşlanmadığımızı..."

Bir mekânda bulunuyoruz (mekânla birlikte var oluyoruz) ve sonra o mekândan uzaklaştığımız da, hatıramızda kalanlar, sonradan hissedilenler ile mekânı birebir yaşadığımız, temas halinde bulunduğumuz anda hissedilen arasında fark vardır. Bu farkı oluşturan tüm girdiler, atmosferi yaratan şeylerdir. Bir meydanda ki doğal taş yer kaplaması, karşı dükkândan gelen kahve kokusu, sokaktaki insanların sesleri, gün ışığının keskin ve yumuşak hatları...

Peter Zumthor; mimarisinde- yaptığı binalarda- bu atmosferi oluşturmaya çalışır. "Atmosfer" oluşturmak zanaatla mümkündür. Merak duyma, ilgi, süreç, kullanılan malzeme ve araçlar, bütün girdiler, ortaya çıkarılmaya çalışılan ürünün -işin- bir parçası olarak varlık kazanırlar.

Atmosfer oluşturmak için gerekenleri, dokuz kısa bölümle bize aktarmaya çalışır. 

1.Mimari Varlık (Beden): (the body of architecture)

Malzeme mimarlığın bir parçasıdır. Malzeme, mimarlığın büyük bir gizemi… Mimarinin malzemeyle birlikte mevcüdiyeti.

2.Malzeme Uyumluluğu: (material compatilibility)

Öncelikle malzemeleri zihnimizde bir araya getirir, canlandırır ardından uygulayarak gerçek kılarız. Malzemenin bir araya gelişi, kombinasyonu çok farklı eşsiz seçenekler elde etmemizi sağlayabilir. Malzemelerin bir arda kullanımı, bir aradalıktan doğan çekişme eşsiz bir şey…

3. Mekânın Sesi: (the sound of space)

Farklı malzemeler, farklı sesler yansıtır. Alaçam zemin ve beton zemin üzerinde ayak sesi farklı duyulur. Mutfağın, salonun tüm mekânların ayrı ayrı kendine ait sesleri vardır. Tren istasyonu salonunda duyacağınız kentin sesidir, farklı istasyonlar farklı ketlerin seslerini barındırır.

4. Mekânın Isısı: (the temperature of space)

Her yapının belirli bir sıcaklığının olduğundan bahseder. Bu sıcaklık algısının fiziksel olduğu kadar psikolojik boyutu da vardır. Örneğin, mermer ile kireç taşının ısısı farklıdır ve ya ahşapla çelik farklı ısılara sahiptir. Dokunulduğunda ahşap daha yüksek sıcaklıkta verecektir, ama çelik ahşaba göre daha düşük sıcaklıktadır. Bu iki malzemenin görme ile de sıcaklık farklarının olduğu algılanabilinir, ancak malzemenin nasıl kullanıldığı da bu algıyı çok fazla etkileyebilir.

5. Kuşatan Nesneler: (surrounding objects)

Çevremizi kuşatan güzel detayların varlığı.

6. Sakinlik ve Cazibe Arasındalık : (between composure and seduction)

Mimarlık mekânsal olduğu kadar, dünyevi (geçici) bir sanattır. Mimari mekân kullanıcısını içine almalı zamandan koparmalı, bir süre bu zamansızlığı size sağlarken, diğer yandan tetikleyici olmalı, farklılılara doğru sürüklemeli. Sakinlik ve cazibe arasında gitgeller oluşturabilmelidir.

7. İçerisi ve Dışarı Arasındaki Gerilim : (tension between interior and exterior)

Pencereden bakan kişinin sokağı algılaması ile sokakta yürürken penceredeki kırmızılı kadını gören kişinin algısı. İçeride - dışarıda olma durumu ve bu iki farklı mekânsallığın yarattığı ilişki…

8. Samimiyet Seviyeleri: (levels of intimacy)

Samimiyetten kastedilen ölçektir. Palladio villalarının anıtsallığı karşısında, içerisinin o kadar ezici olmaması, ölçek farkının getirdiği samimiyetten kaynaklanıyor denilebilir.

9. Nesnelerin Sahip olduğu Işık: (the light on things)

Gerçek ışık, mekânın sahip olduğu gölgeler. Işık ve ışıksızlık, şeylerin üzerine düşen ışık ve ışığın yarattığı farklı hissiyattan bahsedildiğini söylemek yerinde olacaktır.

Zumthor, bina yaparken dikkat ettiği şeyleri dokuz maddede toplar ve kendi için öneminin altını çizer. Bir nitelik arayışı ve bu nitelik arayışına kendince anlamlı olan bir cevap üretir. Bu yaklaşımın kendi mimarisiyle ilgili olduğunu ve kişisel bir hissiyattan bahsettiğini çokça belirtmek ister.

Yapı yapmanın -mimarinin- dünyevi bir boyutunun olduğu gerçekliğini göz ardı etmeyen tutumu takdir edilmeli, ayrıca bu dünyevi –dokunabilinen- gerçekliğin birçok katmanının var olduğunu da gösterir. Mekânsal bir sorun olarak görülen mimarlığın, unutulan fiziki mevcudiyeti üzerine anlamlı (dokunaklı) bir parantez açar. Kendi adıma, böyle bir katkı sağladığını rahatlıkla söyleyebilirim.