Mimarın Soluğu-İhsan Bilgin

Avrupa kaynaklı "geçmiş" ve "hafıza" bir yanda, Amerikan kaynaklı "popüler kültür" ve "gündelik hayat pragmatizmi" s. 11

Boşluk büyük oranda duyular dünyasına açılma kapasiteleriyle, varlık felsefesi ve fenomenoloji tarafından dolduruldu. Aklın ve köşeli mantığın olduğu kadar imgenin ve enformasyonun egemenliğine karşı da duyuların ve duyguların, soyutlayıp sınıflandırmanın karşısında da deneyimin statüsü yükseldi. S.12

Adorno daha da ileri giderek, estetik düzlemde ve onun en rafine ifadesi olan sanatta yapısal olarak gündelik ilişkilerin yeniden üretimine karşı alternatif bir potansiyel de görüyordu (1973)

İnsanların doğrudan duyularına değmek ve dokunmak üzere tasarlanmış işlerinin bütün dünya tarafından merakla izlenmesi, hareket, söz ve imge dolaşımı üzerine kurulu bir dünyada duyuların uyarılmasına yönelik bir ihtiyacın da paylaşıldığı anlamına geliyordu. S.13

Zumthor-yaşam,tutum ve yaklaşım bütünlüğü s.14 Vals termal hamam-Zumthor'un eşinin de yöneticileri arasında olduğu bir kooperatifin siparişi üzerine hazırlanmış.s.1.5

Zumthor ne münzevi ne de stars.22

Müzenin mimarisi de işletmesinin bu uç noktadaki anti-bürokratik sivilliğiyle uyum içindeydi. Chur müze s.23

Farklı malzemelerin doku farklılıklarına duyuları uyaracak ölçüde vurgu yapılması üzerine kurulmuştu. S.27

Zumthor çağa ve onun egemen ilişkilerine mesafe koymuş ve bu mesafeyi her işinde yeniden üretmenin ve eleştirel kalmanın yolunu bulmuş bir kültür muhalifidir o kadar.

 Sanattan ve mimariden yüce bir aşkınlığı ortaya çıkarmalarını bekleyen Heidegger içinde geçersiz olmazdı bu yargı. S.28

Yerini terk etmiyor, kapasitesini büyütmüyor, yeniliklerden etkilenmiyor, kısacası değişmiyor. İşlerinde bir öncelik-sonralık saptamak, dünyanın gündemlerini izlemek mümkün değil.s.36  

Karşılaştığı spesifik durumlarla kendi dünyasını dolaysıza yüzleştiriyor; araya mimarlık camialarını fazlasıyla meşgul eden koşulların ve konuların, kısacası aktüalitenin girmesine izin vermiyor. S. 36

Kapitalist sanayinin konusu haline gelen diğer alanlarda da olduğu gibi "zaman" ile kurulan ilişki tersine döndü.s.38

(SERMAYE +STATÜKO) .. starların fark yaratmak için ellerinde kalan yegane araçlar, çiğ gibi büyüyen yeni malzeme alternatifleri ile form oldu. Malzeme kompozisyonları ile farklılaşmak için yapı endüstrisine, form ile farklılaşmak için de dijital ortamın yeni imkânlarına başvurmaktan başka yol bulmak da hiç kolay olmuyordu.S.41

 "Fark'ı başlıca değer ve sermaye birikim enstrümanı haline getirdikten sonra onun içinde üreyebileceği mecraları standartlaştırdı... Sonuç malum uç noktaya sürüklenmiş bir benzerlik ve farksızlaşma.s.42 Estetik akla ve zihne değil, duyulara yatırım yapar. (estetik tutum scott lash)s.43

Zumthor: neleri kendisinin, kendi varoluşunun, tasavvurunun özelliği olmaktan uzaklaştırıp nesnelerinin kılıyor? Tasavvurları, niyetleri ve alışkanlıklarıyla kendisi çekildikten sonra ne kalıyor geride?s.48

Zihnimize hitap edebilecek her türlü dolayım devreden çıkarılmiş.s.52

..Karşılaşmanın kendisine yapar yatırımı..beliririz bırakır ve yiter. Her seferinde yeniden başlamak, yeniden deneyimlemek gerekecektir. S.53

Algıladığımız nesne bize bir sözü dikte etmez, öylesine oradadır. Algımız sessiz ve önyargısızdır, tahakkümden uzaktır. İşaretlerin ve sembollerin ötesindedir. Açık ve boştur.. Steinmann'a göre bu tutum, mimari arayışın "anlam olarak şeyler"den, "dolaysız deneyim olarak şeyler e kaymasıdır. Konvansiyonlar aracılığıyla deneyimlenen "anlam"'ın kısa devre ile aradan çıkartılmaya çalışıldığı "sembolik öncesi" (anlam öncesi) deneyime çekilme arayışıdır bu. S.60

Anlamın yeniden ele geçirilebilmesi için, birer meta olarak dolaşıma girmeye meyleden konvansiyonların, bu konvansiyonların taşıyıcısı olan işaretlerin bir kısa devreyle aradan çıkartılması hedeflenmektedir Yeniden Lash'ın bilişsel tutumun karşısında konumlandırdığı estetik tutuma geldik: Zihni, akıl yürütmeyi, ölçüp biçmeyi, hesabı kitabi devreden çıkaran sonra yeniden devreye sokmak üzere çıkaran, bunun içinde görme, işitmeye, koklamaya, tatmaya, dokunmaya, dolaysız deneyimle yüzleşmeye çağıran estetik tutuma. S.62

Tertipli

"Fikirler sadece nesnelerin içindedir ve onların dışında hiç fikir bulunmaz" diyor Zumthor. "Güzelliğin Sert Çekirdeği" konf.s.79

Ev, müze, kilise, kaplıca, pavyon yapmıyor, durumun ve yerin, koşullarından, programın bir kere daha tekrarlanmayacak özgünlüklerinden türetiyordu tasarımlarını.

Programlar binaların kurgularını ve organizasyonlarını, üsluplar da şekillerini, maddelerini ve kompozisyonlarını birbirlerine benzetip tanıdık hale getirirler. S.81

Biçim analizi yapıyor Bilgin sy 86 da ...Amorf ve yekpare bir kütle bu: Geometrik saflıktan uzak, amorfluğunu kompozisyonla disipline etmeye çalışmıyor. Aynı malzemeyle, eklem yapmadan, istifini bozmadan dönüyor diş sınırı oluşturacak şekilde...

(Alıntı) akt diye alıntıladığın bölmeyi düzelt.

Tine madde üzerinden varmayı benimsiyor Zumthor; "Şeylerin içinden başka yerde fikir yoktur,"

Zumthor mimarlığı sonsöz olarak alıntılayacağım kısım:

Jenerik konuların içinden özgül olanı türetmeye çalışmasının Zumthor'un ayırt edici yanı olduğuna işaret ettim. Kendinden menkul bir karakter özelliği veya araçsal bir yaşam biçimi tercihi değil belli ki bu. Başkalarına öğütlenebilecek bir başarı sırrı hiç değil: belirli endişelerle, angajmanlarla, alışkanlıklarla, ruhsal ve zihinsel kapasitelerle donatılarak canlı tutulmuş etik bir tutum. Esrarengizliği kadar anlaşılırlığını da ancak yapılarla, yaşananlarla canlı tutabilecek bu tutuma borçlu olsa gerek.s.103  

 

ADOLF LOOS MİMARLIK ÜZERİNE

Loos, A. (2015). Mimarlık Üzerine (A. Tümertekin, N. Ülner Çev.). Janus Yayıncılık, İstanbul.

Frank Lloyd Wright 1954,mimarlıkta ve hayatta en çok ihtiyaç duyulan şey; dürüstlük tıpkı insanda olduğu gibi,binada da en derin niteliktir...” s. 88-89

"İnsanlar ne kadar entelektüel bakış açısına sahip olursa yaşamlarını o kadar gereksiz ayrıntıdan temizlerler,yani yaşamın özüne geri dönerler."s.11

"Loos'a göre mimarlık duygusal olarak deneyimleyebileceğimiz bir atmosfer yaratmaktır. Mimarın en önemli görevi de biçimden önce bu atmosferi tasarlamaktır." "Gaston Bachelard'ın "Mekanın Poetikası" adlı kitabında belirttiği gibi, arkanızı dönüp gittiğinizde bir mekana dair aklınızda kalanlar,gördüğünüz görsel detaylardan çok,o mekanın size duygusal olarak yaşattıkları,bir başka deyişle hissettirdikleridir." "Loos'a göre mimarlık seyredilmek için değil,içine girilip deneyimlenmek için vardır." s.15

"Mekan insan yaşantısının bir uzantısıdır.İnsan oarada hayallerini,umutlarını,geçmişte geçirdiği güzel günlerin anılarını bulur." s.22

"Bir resim,bir gravür,bir heykel,esinlenişin şimşek gibi çakmasındankaynaklanır; eser de birkaç hafta ya da ay içinde dünyaya getirilebilir.Mimarlıktan farklıdır.Sadece hazırlık çalışması bile yıllar süren zihinsel ve sanatsal bir etkinlik gerektirir ve insan bütün ömrünü bu çalışmayla tüketebilir." s.27

"Mimarlık,binlerce yıl boyunca varolan binalardan durmadan etkilenen alışkanlık ve duygulara dayanmaktadır.Aslında mimar ne yapar?Malzemeler kullanıp bu malzemelerin doğasında olmayan duygular uyandırır bizde. Bir kilise inşa eder. İnsanların hürmetkar olması gerekir. Bir bar inşa eder. İnsanların kendilerini rahat hissetmesi gerekir. bu nasıl yapılır? Geçmişte hangi binaların bu duyguları uyandırdığına bakarsınız. İşe buradan başlamalısınız,çünkü insanlar bütün ömürleri boyunca hep bazı odalarda ibadet ettiler,bazı odalarda da içki içtiler. Duygu doğuştan gelmez,sonradan edinilir ve mimar da sanatı konusunda ciddiyse,edinilmiş bu duyguları hesaba katmak zorundadır." s.30

"Çağın maddi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için,mimarın modern bir insan da olması gerekir. Çağdaşlarının kültürel ihtiyaçlarını baştan başa anlamış olması yetmez, bu kültürün en ön safında da yer alması gerekir.Çünkü bir zemin planını tasarlarken,eşyaları ve hırdavatı tasarlarken,kendi kültürünüzün bazı biçim ve adetlerini farklı bir mühür basabilecek güçtedir. Dolayısıyla,herhangi bir değişikliğin kötüye değil de daha iyiye doğru olması,onun üstlenmesi gereken bir görevdir." s.29-32

"Sanatçının görevi yeni malzemeye uygun yeni bir dil bulmak olmalıdır.Başka her şey taklitten ibarettir." s.41

"Bir kilogram taş mı yoksa bir kilogram altın mı daha değerli? Gülünç bir soru. ama sadece bir tüccar için gülünç. Büyük bir sanatçı,"Benim gözümde bütün malzemeler aynı değerdedir" diyecektir." s.43

"Kırma taş kaldırım taşı olarak kullanırız graniti. en sıradan taştır,bildiğimiz en sıradan malzemedir. Buna rağman graniti değerli bir inşaat malzemesi sayanlar da var,değil mi? Bu kişiler malzeme dediklerinde aslında emeği kastediyorlar. İnsan emeğini,beceri ve sanatı kastediyorlar. Granitin dağlardan çıkartılması için çok uğraşmak gerekir, kullanılacağı yere getirmek için çok uğraşmak gerekir,yontulması için,işlenmesi için,cilalanması ve çekici hale getirilmesi için çok çalışmak gerekir. Cilalanmış bir granit duvara hayran oluruz. Kullanılan malzemeden dolayı değil,ne kadar uğraşılıp da bu hale geldiğini bildiğimiz için hayranlık duyarız. Buna rağmen granit,harçtan daha mı değerli? İlle de değerli değil. Bezemeleri Michelangelo'nun elinden çıkmış stucco duvar en güzel cilalanmış graniti gölgede bırakır. Bir nesnenin değeri,bu nesnenin ortaya çıkartılması için harcanan emeğin sadece niceliği değil,niteliği ile de belirlenir."s.44

"Eski zamanlarda insanlar en kolay elde edebildikleri malzemeleri kullanırlardı.Bazı yerlerde tuğla,bazı yerlerde de taştı bu,hatta duvarların sıvanıp bırakıldığı da olurdu. Böyle yapanlar malzeme olarak taş kullanan mimardan daha mı aşağı sayardı kendilerini? Niye saysınlar ki? Kimenin hiç aklına gelmezdi böyle bir şey. Yakınlarda taş ocağı mı vardı,o halde onlar da taş kullanacaklardı,uzak yerden taş getirmek onlar için sanatla değil parayla ilgili bir meseleydi. Eski zamanlarda sanat, yani işin niteliği bugünden çok daha değerliydi."s.45

"Kültür çağına ait olup da zevksiz olan,eskiden kalma tek bir şey gösterebilir misiniz bana? Taşra kasabasındaki en beceriksiz ustanın elinden çıkan binalar bile zevk ürünüydü. Büyük ustalar olduğu gibi bir de daha küçük ustalar vardı elbette. büyük ustalar sahip oldukları derin bilgi sayesinde dünyanın ruhuyla başkalarından çok daha yakın temastaydılar. Mimarlık insanlarda bir ruh hali yaratır,dolayısıyla mimarın görevi de bu ruh haline somut bir anlatım kazandırmaktır. Bir odanın sıcak görünmesi,bir evin de içinde rahatça yaşanabilir olması gerekir. Mahkemlerin gizli işlenen suçlara karşı bir tehdit hissi uyandırması gerekir. Bir bankanın "paranız burada dürüst ellerdedir" demesi gerekir. Bir mimar ise bunu, geçmişte insanlarda bu ruh halini yaratmış binalara geri dönerek gerçekleştirebilir ancak.Çinli'ye göre beyazdır matem rengi, bizim içinse siyah.Dolayısıyla mimarlarımızın siyah bir boya kullanıp neşeli bir hava yaratabilmesi de olanaksızdır. Ormanda dolaşırken,altı ayak uzunlukta üç ayak genişlikte,piramit biçiminde yığılmış topraktan oluşan bir tümsek görürsek,kasvet çöker içimize ve içimizden bir ses,"Biri gömülmüş buraya" der. İşte bu mimarlıktır." s.85-86

“Ovalarda binalar düşey eklemlendirilmelidir,dağlardaysa yatay eklemlenmeye gidilmelidir. İnsanın meydana getirdiği eserlerin Tanrı’nın eserleriyle rekabet etmemesi gerekir.” S.126

“Eski moda olduğunuz için eleştirilmekten korkmayın. Daha iyiye gitme değilse, inşaat yapma tarzında değişikliğe hiç gerek yoktur. Daha iyiye doğru götürülmüyorsa, bırakın hep olduğu gibi devam etsin her şey. Çünkü yüz yaşında bile olsa, hakikat bizim iç varlığımıza, yanıbaşımızda yürüyen hakiki-olmayandan çok daha sıkı sıkıya bağlıdır.” S.127

“İyi malzeme,Tanrı’nın kendi harikasıdır. Değerli bir sıra inciye karşılık Lalique’nin bütün eserlerini ya da Wiener Werkstatte’nin bütün mücevherlerini seve seve verirdim.” S.134

“1898 yılında bütün ahşaplar kırmızı,yeşil,mavi ya da mor boyalıydı (mimarların çizim masalarının yanında boya kutuları dururdu) ve ben Cafe Museum’da modern bir eserde ilk kez maun kullandığımda, Viyanalılar özgün biçimler ve renkler dışında bir de malzeme çeşitliliği diye bir şey olduğunun farkına vardılar. İşçilik farkı diye bir şey olduğununda farkına vardılar.” S.134

“Fotoğraflar gerçekliğin maddı yanını yok ederler,ama benim tam istediğim de, tasarladığım odalardaki insanların etraflarındaki malzemeyi hissetmeleri, malzemenin onları etkilemesi,kendilerini içine alan odanın farkında olmalarını, malzemeyi, ahşabı hissetmelerini, görmelerini,dokunmalarını,şehvetle algılamalarını, sandalyeye rahatça oturmalarını ve sandalye ile çevresel dokunma duyularının geniş bir alanı arasındaki teması hissetmelerini ve “olması gerektiği gibi oturmak budur işte” demelerini isterim. Tasarladığım sandalyalere oturmanın ne kadar iyi olduğunu fotoğrafta nasıl gösterebilirim ki? Sandalye ne kadar iyi fotoğraflanmış olursa olsun, fotoğrafa bakan birinin bu sandalyeye oturmanın ne kadar iyi olduğunu fotoğrafta nasıl gösterebilirim ki?” s.144

“Bir dairenin asla tamamlanmamış olması gerekir. Biz insanlar, kendi fizik ve psikolojik gelişimimiz açısından son halimizi almış, tamamlanmış mıyız?” s.149

“Çağımızın büyüklüğünün, yeni süslemeler yaratma beceriksizliğimizde yattığını görmüyor musunuz? Süslemenin ötesine geçtik,düz, bezemesiz yalınlığı gerçekleştirdik.” S.163

“Süslemenin yeniden rağbet görmesiyle estetik gelişimimizin uğradığı zararı ve yaşadığı tahribatı sineye çekmekte zorlanmalıyız,çünkü hiç kimse ve hiçbir şey, devletin gücü bile, insanlığın evrimini durduramaz. İnsanlığın evrimi olsa olsa yavaşlatılabilir. Ama ekonomik açıdan bakıldığında bir suçtur, çünkü insan emeğinin, para ve malzemenin boşa harcanmasına yol açar. Zaman bu zararın üstesinden gelemez.” S.165

“Süslemede yaşanan moda değişikliği, işçinin emek ürününün zamanından önce değer kaybetmesiyle sonuçlanmaktadır; işçinin zamanı ve kullanılan malzeme sermayenin heba edilmesidir. Şu ilkeyi oluşturmuştum: Bir nesnenin biçimi kalıcı olmalıdır, yani nesnenin kendisi ömrünü tamamlayıncaya kadar bu biçimi de katlanılabilir bulmalıyız.” S.168

“Afrikalı’nın süslemelerini, İranlı’nın süslemelerini, Slovak köylü kadının, kunduracımın süslemelerini kabul edebilirim, çünkü bunlar onların varoluşlarının en yüksek noktasına erişmelerini sağlıyor, bunun için başka olanakları yok zaten. Süslemeyi yürülükten kaldıran sanata sahibiz. Bütün gün didinip çalıştıktan sonra, Beethoven ya da Tristan dinlemeye gidebiliriz. Kunduracım yapamaz bunu. Onun dinini elinden almam gerekmez, çünkü yerine koyacağımız bir şey yok zaten elimde. Ama Dokuzuncu’ya giden sonra da oturup bir duvar kağıdı tasarlamak isteyen biri ya sahtekardır ya da yozlaşmış biri.” S.172